De kracht van Emotie

Emotie is energie in beweging. Als je je emotie de ruimte geeft, kan de energie stromen en doen waar ie voor bedoeld is, waarna de emotie weer afneemt. Maar als je je emotie langdurig onderdrukt, zet deze zich vast. De emotie blijft ergens opgekropt ruimte innemen. En dat kan op termijn problemen geven.

In deze blogpost:

• Wat is emotie
• 6 Basisemoties
• Waarom hebben we emotie
• Wat bepaalt jouw emotie
• Onderdrukte emotie
• Waarom onderdrukken we emotie
• Hoe kun je met emotie omgaan
• SOLK

Wat is emotie

Het is moeilijk om een definitie te geven van emotie. De dikke van Dale omschrijft het als een aandoening van het gemoed. Wikipedia heeft het over een innerlijke beleving of gemoedsbeweging. Juist ja. Toch weet iedereen wel wat je bedoeld als je het over emotie hebt: lachen, huilen, boos zijn. Emoties voel je.

Maar emoties zijn niet hetzelfde als gevoelens. Even voor de duidelijkheid:

Gevoel zit in je lichaam. Het heeft meestal geen naam. We ervaren gewoon iets. Dit kan puur lichamelijk zijn, je voelt bijvoorbeeld kou of pijn. Maar het kan ook subtieler zijn. Iets kan “goed voelen” of juist “niet goed”. Je voelt je aangetrokken tot een bepaalde persoon of iemand kan je juist afstoten. Deze subtielere vorm van voelen noem je intuïtie. Maar daar gaat deze blogpost niet over.

Emotie is afgeleid van het Latijnse woord emovere wat vrij vertaald “naar buiten bewegen” betekent. Een emotie is een reactie van het lichaam op een gebeurtenis of een besef. De emotie neemt tijdelijk even het stuur over als jouw belangen gevaar lopen. Deze reactie duurt meestal maar kort. Een emotie kan een reactie zijn op iets dat echt gebeurt, maar het kan ook een reactie zijn op een gedachte of droom. Iets dat dus niet echt gebeurt, maar in je hoofd.

Een voorbeeld:

Sandra is altijd dol geweest op autorijden. Ze wordt al vrolijk als ze weet dat ze een lange rit gaat maken, ook al zit ze nog lang niet in de auto. De auto is haar privé-paradijs. Lekkere muziek aan en genieten van de rit. Wie wordt daar nou niet blij van!

Tijdens een ritje op de snelweg in de gietende regen raakt Sandra in een slip. Ze is even kort de controle over de auto kwijt. Haar hart klopt in haar keel, ze heeft zweethanden en ze kan zich alleen nog maar focussen op het besturen van de auto. Op dat moment is haar overheersende emotie angst. Haar lichaam reageert op die angst door adrenaline vrij te geven waardoor ze sterker en meer gefocust wordt en instinctiever gaat handelen. Ze weet uit de slip te komen. Dit alles gebeurt in slechts enkele seconden. Achteraf weet ze niet eens meer hoe ze gehandeld heeft, het gebeurde gewoon.

Na deze ervaring neemt ze de eerste afslag, want ze wil zo snel mogelijk uit de auto om bij te komen. Zodra ze de auto heeft geparkeerd, begint Sandra spontaan te huilen. Dit helpt haar om de ergste spanning kwijt te raken.

6 basis emoties

Er zijn ontzettend veel emoties. De psychologie heeft geprobeerd om het overzichtelijk te maken door de emoties in categorieën in te delen. Een aantal basis emoties waarvan alle andere emoties een variant zijn. Maar dat blijkt in de praktijk nog niet zo makkelijk. Er zijn namelijk meerdere verdelingen in gebruik (4, 6, 7 of zelfs 8)

De indeling die mij het meeste aanspreekt is die van Paul Ekman. Hij heeft onderzoek gedaan naar de herkenbaarheid van emoties op basis van gezichtsuitdrukkingen. Naar aanleiding van dit onderzoek onderscheidt hij 6 universele basis emoties, namelijk blijdschap, boosheid, verdriet, angst, afschuw en verbazing. Die emoties worden dus in vrijwel elke cultuur herkent uit gezichtsuitdrukkingen.

Volgens Nico Frijda, een Nederlandse psycholoog die uitgebreid onderzoek heeft gedaan naar emoties, heeft elke emotie een bepaalde basis behoefte. Om het leesbaar te houden kom ik tot het volgende versimpelde overzicht.

Blijdschap           de behoefte om een positief gevoel te delen en toenadering te zoeken tot anderen.

De uiting van blijdschap kan zijn ontspannen gezicht, opgetrokken mondhoeken en een energieke uitstraling en open houding.

Boosheid             de behoefte om anderen te kwetsen.

Uitingen van boosheid kunnen zijn rood aanlopen, fronsen, omlaag getrokken wenkbrauwen, samengeperste lippen, wijd uitstaande neusvleugels, verkrampte houding, schreeuwen, krachtige of explosieve bewegingen, gooien met dingen, een actieve houding.

Verdriet               de behoefte om je terug te trekken om te verwerken.

Uitingen van verdriet kunnen zijn tranen, huilen, jammeren, hikken, zachte manier van praten, trillende onderlip, samengetrokken wenkbrauwen en een teruggetrokken houding

Angst                    de behoefte om uit dreigend gevaar weg te komen.

Uitingen van angst kunnen zijn verhoogde alertheid, omhooggetrokken wenkbrauwen, vertrokken mond, grote ogen, bleke huidskleur, zweethanden of angstzweet, verstijven, kreet van schrik en een ineengekrompen houding.

Afschuw              de behoefte om terug te trekken van de bron van afschuw.

Uitingen van afschuw kunnen zijn opgetrokken neus, samengeknepen oogleden, opgetrokken bovenlip en een terugtrekkende houding.

Verbazing            de behoefte aan een time-out om een onverwachte gebeurtenis te verwerken.

Uitingen van verbazing kunnen zijn (hoog) opgetrokken wenkbrauwen, wijd openstaande ogen, opengevallen mond, alerte en een ietwat teruggetrokken of verstilde houding.

Waarom hebben we emotie

Emoties geven ons richting. Ze hebben een belangrijke signaalfunctie. Jouw emotie geeft aan dat een iets belangrijk voor je is. Ook kunnen emoties jouw lichaam helpen om op een bepaalde manier te reageren op een situatie, zoals je zag in het slipvoorbeeld van Sandra.

Daarnaast hebben emoties ook belangrijke sociale functies. Emoties helpen bij het inschatten van je leefomgeving. Als mama schrikt van slangen, is de kans groot dat een kind deze angst overneemt. Zo leren we wat veilig is of niet.

Maar het kan er ook voor zorgen dat we juist het contact met anderen verdiepen. Niks kan zo verbinden als samen een potje huilen of de slappe lach hebben. In het wild overleven we beter in een groep. Dus is verbinding met andere mensen van nature van levensbelang en over het algemeen een sterke behoefte.

Emoties helpen ons ook inschatten hóe we om moeten gaan met iemand anders. Als iemand glimlacht wordt je meer uitgenodigd om een gesprek aan te gaan dan wanneer diegene boos kijkt.

Hebben emoties altijd gelijk? Nee hoor, dat hoeft niet. Soms ervaar je een emotie die meer zegt over ervaringen uit het verleden of over dingen die nog moeten komen, dan over het hier en nu. En daardoor kunnen ze juist in het hier en nu gigantisch in de weg zitten en tegen je werken. Daarom hebben we gelukkig ook ons (gezond) verstand. Die kan helpen om te relativeren als dat nodig is. Maar dan moet je je eerst wel bewust zijn van je emotie. Anders valt er weinig te relativeren.

Wat beïnvloed jouw emoties

Wist je dat alles wat we doen, zeggen en voelen voor 20% uit onszelf voortkomt en voor 80% voortkomt uit de invloed van onze omgeving?  Dat is de conclusie van Nico Frijda, een Nederlandse psycholoog die jarenlang onderzoek heeft gedaan naar emoties.

Hoe je met emotie omgaat, wordt voor een belangrijk deel bepaald door jouw opvoeding. De boodschappen die je vroeger hebt meegekregen, beïnvloeden namelijk in grootte mate hoe jij nu in het leven staat. En dat kan heel subtiel zijn. Uitte jouw moeder bijvoorbeeld nooit haar boosheid in het openbaar omdat dat niet vrouwelijk is? Dan heeft dat waarschijnlijk (bewust of onbewust) invloed gehad op de manier waarop jij met boosheid omgaat.

Ook cultuur heeft invloed op emotie. In onze Nederlandse cultuur loop je niet te koop met jezelf. Dan vinden ze je algauw overmoedig of vindt men dat je anderen tekort doet. Bescheidenheid siert de mens, toch? Maar in Amerika mag je juist laten zien wat je bereikt hebt. Amerika is tenslotte het land van mogelijkheden en daar zijn ze trots op. (Oké, nogal generaliseerd want niet iedereen denkt hetzelfde, maar je snapt hopelijk wat ik bedoel) De manier waarop we in deze culturen met trots omgaan verschilt daardoor.

Daarnaast heeft jouw karakter ook invloed op hoe emotioneel je zelf bent. Ik heb snel “last” van mijn emoties. Tijdens het kijken van een film heb ik al meermalen de inhoud van mijn theekop over me heen gehad bij schrikmomenten. Zelfs als ik weet dat het eraan komt, omdat ik de film al eerder heb gezien, spring ik de lucht in als het komt. En ik ben ook makkelijk ontroerd en in tranen. Iets waar mijn partner nou echt helemaal geen last van heeft. Dat emotionele heb ik altijd gehad. Dat hoort nou eenmaal bij mij.

Onderdrukte emotie

Emoties worden ingewikkelder als je erbij gaat nadenken. Wat gebeurde er nu precies? En hoe kun je in de toekomst voorkomen dat zoiets nog eens gebeurd? Of juist zorgen die positieve emotie vaker voorkomt?

Door gedachten ga je een verhaal maken bij de ervaring. Dit kan heel behulpzaam zijn, maar als je niet uitkijkt ontstaat zo een complexe mix van emoties en gedachten die een eigen leven gaan leiden. Dit hoeft natuurlijk geen probleem te zijn, maar dat kan het wel worden. En zowel positieve als negatieve emoties kunnen vast komen te zitten en op de lange termijn tegen je gaan werken.

Terug naar Sandra uit het eerdere voorbeeld:

Thuis draait Sandra de ervaring steeds weer af in haar hoofd. Ze beseft dat de wielen even tijdelijk geen grip hadden door de laag water op de weg.

Maar dat kan natuurlijk ook gebeuren als er olie op de weg is gelekt. Of door een kuil in het wegdek. En door de grote snelheid op de snelweg is de kans groot dat ze volgende keer minder geluk heeft en zal verongelukken. Ze ziet steeds meer dingen waar ze geen invloed op heeft die haar in gevaar kunnen brengen op de weg.

’s Nachts wordt ze zwetend wakker omdat ze in haar droom de controle over het stuur verliest en recht op een vrachtwagen afstevent. Ze voelt ook steeds meer angst tijdens het autorijden. En ze durft zeker de snelweg niet meer op.

In het verkeer reageert ze woest als een fietser net nog doorrijdt terwijl haar verkeerslicht op groen springt. En ze toetert wat af tegen die aso’s die maar afsnijden en gevaarlijk rijden. Het is zo gevaarlijk op de weg tegenwoordig er is echt geen lol meer aan.

Sandra is inmiddels in elke verkeerssituatie bang. Ook als de situatie niet bedreigend is. Zelfs in haar dromen ervaart ze vaak angst. De angst voelt net zo echt als tijdens het slippen. Haar lichamelijke reacties zijn ook net zo echt. Het angstzweet staat dan op haar voorhoofd. Alleen bevind ze zich nu niet meer echt in een bedreigende situatie. De situatie zitten nu vooral in haar hoofd.

Hoe langer Sandra angstig blijft, hoe meer het haar leven gaat beïnvloeden. Om toch te kunnen functioneren gaat ze de angst onderdrukken. Ze probeert de angst zoveel mogelijk te negeren. Onbewust maakt Sandra gebruik van een andere (secundaire) emotie: woede. De woede maakt het mogelijk om de angst de baas te blijven. Dit lijkt een oplossing te bieden, maar door die woede gaat ze gevaarlijker reageren in het verkeer en is de kans juist groter dat ze in een gevaarlijke verkeerssituatie terecht komt. De natuurlijke neiging van ons lichaam om ons te beschermen door gebruik van emotie, gaat nu juist tegen haar werken.

Waarom onderdrukken we emotie

De voornaamste reden om emoties te onderdrukken is omdat we vinden dat we de emotie niet mogen hebben of niet willen hebben. Of andersom. Als we vinden dat we een bepaalde emotie moeten voelen of willen voelen. We plakken een oordeel op de emotie. Je vind bijvoorbeeld dat je vooral vrolijk en gelukkig moet zijn en zeker niet boos of teleurgesteld.

Dat kan komen omdat je dat zo geleerd hebt. Is je altijd verteld dat boosheid bij agressieve, asociale mensen hoort en dat een weldenkend mens redelijk is en weldoordacht? Dan maakt dat het best lastig om te accepteren dat je ook wel eens boosheid voelt. Want als dat zo is, dan voldoe je niet aan hoe je hoort te zijn volgens de omgeving.

Maar je kunt een emotie ook zelf onderdrukken omdat je vindt dat het niet bij jouw imago past (bijvoorbeeld de sterke carrièrevrouw toont geen zwakte en tranen, de lieve (schoon)dochter wordt niet boos of de zorgzame moeder raakt niet gefrustreerd) Dat doen we soms bewust, zoals bijvoorbeeld tranen inslikken of boosheid opkroppen, maar vaak ook onbewust.

Maar emoties hebben we allemaal. Groot, klein, mensenmens of einzelgänger, het maakt niet uit. We ervaren allemaal emoties. Zowel de “goeie” als de “slechte”. Die emoties vervullen zoals eerder gezegd een belangrijke functie en zorgen voor ons. Zo wijst boosheid je bijvoorbeeld op je grenzen.

Het probleem is dan ook niet de emotie zelf. Het wordt pas een probleem als je een oordeel aan emotie geeft. Of wanneer je niet weet hoe je met die emotie om moet gaan. Je hebt bijvoorbeeld regelmatig een nieuw servies nodig omdat je uit woede de borden aan diggelen gooit. Of erger.

Niet elke onderdrukte emotie is trouwens meteen een probleem. Er zijn situaties waarin het minder wenselijk is om je emotie vol te uiten. Het kan bijvoorbeeld best gênant zijn om tijdens een grafrede voluit te lachen om een innerlijke herinnering aan de overledene. Of te huilen als je voor het eerst op de verjaardag van je buurvrouw komt. Het is best mogelijk om bepaalde emoties even weg te drukken. Soms verdwijnt de emotie vanzelf weer. Soms niet.

Hoe kun je met emotie omgaan

Zoals gezegd, emoties hebben een signaalfunctie en willen gehoord worden. Als ze even de ruimte krijgen, verdwijnen ze in veel gevallen vanzelf weer. Dan kunnen ze je ergens op wijzen of helpen en hebben ze hun werk gedaan.

En even voor de duidelijkheid, dat geldt niet voor alle situaties en niet voor iedereen. We zijn allemaal anders en gaan allemaal op een andere manier met onze emoties om. En er zijn altijd momenten waarop een gebeurtenis zo groot is, dat de emotie niet snel verdwijnt. Na een groot verlies bijvoorbeeld kunnen emoties zo heftig zijn dat je ze in eerste instantie even niet onder ogen kunt komen en dan is vaak ook best wat tijd nodig om te leren omgaan met die emoties. Dan verdwijnen ze mogelijk niet kort na de gebeurtenis.

Maar in veel gevallen is het vooral belangrijk om regelmatig te luisteren naar wat je systeem (door middel van emotie) je onder de aandacht brengt. Hoe jij vervolgens omgaat met die signalen, is helemaal aan jou.

Een praktische manier is jezelf 2 vragen stellen

1. Wat voel ik?
2. Klopt wat ik voel bij wat er op dat moment gebeurt/gebeurde?

Maak er een gewoonte van om dit regelmatig te doen.

Zoek een rustige, veilige plek en een vast moment. Bijvoorbeeld steeds als je naar de wc gaat.

Het kan ook prima op een later moment. Bijvoorbeeld elke avond voor het slapen gaan.

Door je bevindingen bij te houden in een dagboek kun je patronen bij jezelf herkennen.

Wat ook interessant kan zijn, is om eens stil te staan bij hoe jij met emoties omgaat. Stel jezelf eens de volgende vragen:

• Herken jij jouw emoties?
• Welke emoties kun je wel/niet accepteren?
• Krijgen jouw emoties de ruimte?
• Hou je emoties in?
• Welke emoties uit je? En welke niet?
• Hoe uit je jouw emoties? (met anderen, een geheim dagboek of een bokszak bijvoorbeeld)
• Praat je wel eens met anderen over emoties?
• Laat je je troosten, helpen als je daar behoefte aan hebt?
• Herken je emotie bij anderen?
• Welke emoties van anderen kun je wel/niet accepteren?
• Geef je anderen de ruimte om hun emoties te uiten?
• Respecteer je de behoefte van de ander als die in een emotie zit? Geef je het verdriet van een ander de ruimte? Accepteer je dat iemand boos is? Vier je blijdschap mee met een ander? Enz.

Het vergt soms best wat oefening om te voelen wat je voelt. Sommige gevoelens en emoties drukken we al zolang weg dat het een gewoonte is geworden die we ons niet meer bewust zijn. Oefening baart kunst. Vaak wordt het steeds makkelijker als je het vaker doet.

Sommigen mensen merken  niet eens meer dat ze een emotie ervaren, omdat ze die (uit gewoonte en onbewust) meteen de kop indrukken. Maar die emoties verdwijnen niet. Die duiken alleen onder. Dat zijn de lastigste. Want hoe kun je aandacht geven aan emoties die je niet herkent of onder ogen wilt komen? Maar als je niet luistert naar een signaal van je lichaam, gaat het een ander manier zoeken om zich te laten horen. En daardoor kunnen op den duur lichamelijke en/of psychische klachten ontstaan. Let wel, dat hoeft niet, maar kan wel.

Blijf je problemen houden bij het herkennen en omgaan met je emoties? Dan kan een coachtraject je mogelijk helpen om te onderzoeken wat jou in de weg zit. Hier vind je informatie over de coaching die ik aanbied. Maar soms is er meer nodig, zoals bij SOLK.

SOLK

Lichamelijke klachten waarvoor (na gedegen onderzoek door artsen!) geen verklaring kan worden gevonden, worden ook wel SOLK genoemd: Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten. De Stichting Emovere zet zich in voor mensen met onbegrepen klachten. Deze stichting bestaat uit zowel professionals als ervaringsdeskundigen. Zij maken zich hard voor meer aandacht voor emotionele en psychische problemen bij de beoordeling van klachten in de reguliere gezondheidszorg. Twijfel jij of SOLK op jou van toepassing is of heb je deze diagnose ontvangen en weet je niet hoe je ermee om kunt gaan? Op hun website depijnvoorbij.nl staat informatie, een vragenlijst en tips over het omgaan met SOLK.